Γιορτή είναι η χαρά μιας ανάμνησης ευφραντικής, χρονολογημένης. Βιωματική μνήμη γεγονότος που συνοδεύει τον άνθρωπο στην ατομική ή και στη συλλογική του βιοτή. Γιορτάζουμε ο καθένας τη μέρα της γέννησής του, όχι βέβαια ως ανάμνηση, αλλά ως ευγνώμονη βεβαίωση χαράς για την ύπαρξη που μας χαρίστηκε και τη λογαριάζουμε δώρο. Γιορτάζουμε και τα «ονομαστήριά» μας: τη μέρα που η κοινότητα – συλλογικότητα, που μέσα της γεννηθήκαμε, μας χαρίζει ένα από τα ονόματα των προπατόρων μας και μας εντάσσει με αυτό στους κόλπους της, στις σχέσεις κοινωνίας που τη συνιστούν. Παύουμε με την ονοματοθεσία να είμαστε μια ανώνυμη, αδιαφοροποίητη αριθμητική μονάδα (αριθμός Δελτίου Ταυτότητας, αριθμός Φορολογικού Μητρώου κ.λπ.) – χάρη στο όνομα, κάθε άτομο κοινωνεί τη μοναδικότητά του με τα άλλα άτομα, συγκροτεί τη ζωή ως συνύπαρξη, ως σώμα αλληλοπεριχωρούμενων αναγκών και ονείρων.
Το πιο δύσκολο (σχεδόν αδύνατο) είναι να παραμείνει αμετάλλαχτη η επίγνωση (βιωματική – εμπειρική) των γενεσιουργών αιτίων της γιορτής. Οι άνθρωποι έχουμε ευκολία μεγάλη και ανεπίσχετη να διολισθαίνουμε από το επίπεδο της αυτοσυνείδητης πράξης στην ευκολία των ορμέμφυτων αντανακλαστικών, από το άθλημα της σχέσης στην ευκολία της χρήσης. Βολεύει (έχει πολλά χρηστικά πλεονεκτήματα) να είσαι ένας απρόσωπος αριθμός, και είναι δύσκολο πολύ να έχεις ενεργούμενη ετερότητα, έντιμη, υπεύθυνη γνώμη, βασανισμένη άποψη, αδιαπραγμάτευτη στόχευση.
Παράδειγμα η σημερινή Γιορτή, που γιορτάζεται σε παγκόσμια κλίμακα, από τις λαμπρές μεγαλουπόλεις ώς το κάθε έσχατο χωριουδάκι – οι εκφάνσεις του εορτασμού παντού φανταχτερές και ποικιλόμορφες, όμως το «γιατί» του εορτασμού μοιάζει χαμένο στη διαδρομή των αιώνων, συγκεχυμένο έως ανύπαρκτο: Ένα βρέφος γεννιέται από μητέρα παρθένο, το βρέφος είναι ο Θεός, βρεφουργείται ο άκτιστος και αναίτιος από «παραφοράν ερωτικής (αγαπητικής) αγαθότητος».
Σε ένα πρώτο και επιπόλαιο άκουσμα, το αφήγημα ηχεί απλώς σαν παραμύθι, ρομαντική εικονοποιία, φαντασιώδης. Είμαστε σήμερα μάλλον ο πρώτος πολιτισμός (τρόπος του βίου) στην Ιστορία, θεμελιωμένος στη βεβαιότητα ότι το ανθρώπινο είδος είναι ανεξήγητα ή συμπτωματικά νοήμον, το άπειρο (δίχως πέρατα) σύμπαν, γαλαξιών και αστρικών σωμάτων, ανερμήνευτη τυχαιότητα. Και ξορκίζουμε το βασανιστικό κενό της αγνωσίας μας με φαντασιώδεις γραφικότητες, επινοήματα ρομαντικής, παιδαριώδους αφέλειας – μιλάμε για τον Θεό ως το «ανώτατο ον» και επουράνιο χωροφύλακα, λογαριάζουμε σαν πίστη το ψυχολογικό γάντζωμα στην αυθυποβολή και μεταφράζουμε την εόρτια χαρά της Εκκλησίας σε χαζοχαρούμενες φολκλορικές γραφικότητες.
Τέτοιες διαστροφές δεν διορθώνονται με τη λογική που τις γέννησε, τη λογική της ατομοκεντρικής θωράκισης, της αλάθητης ιδεολογίας, της άψογης ορθοπραξίας. Οταν μιλάμε για μετα-φυσική, για το «νόημα» (αιτία και σκοπό) της φύσης (των δεδομένων της εμπειρικής πραγματικότητας) αναφερόμαστε στη γνώση που κερδίζεται όταν παραιτηθείς από το εγώ, όπως σε κάθε αληθινό έρωτα. Αυτή τη γνώση που βλασταίνει από την ερωτική αυτοπαραίτηση, μοιάζει να την έχει επίσημα καταργήσει ή αποκλείσει η, κατά το Σύνταγμα, «επικρατούσα εν Ελλάδι θρησκεία». Άρκεσαν δύο αιώνες μιμητικού εξευρωπαϊσμού για να συντελεστεί αυτός ο αποκλεισμός, η στρέβλωση της κοινωνούμενης γνώσης σε ατομική κατανόηση.
Σήμερα «εκκλησία» δεν σημαίνει σώμα κοινωνούμενης εμπειρίας, αλλά οργανισμό θρησκευτικής προπαγάνδας. Όλα είναι διδαχή, προφορική και έντυπη ηθικολογία, προπαγανδιστικά συνθήματα, προτροπές ορθοπραξίας. Διαφέρουμε από Ρωμαιοκαθολικούς και Προτεστάντες όσο και όπως διαφέρουν μεταξύ τους τα μαρξιστικά «γκρουπούσκουλα». Ο ατομοκεντρισμός (ατομική – εγωτική ορθοδοξία – ορθοπραξία) μοιάζει να έχει υποκαταστήσει, επίσημα, αυτονόητα, ζηλωτικά το άθλημα μετοχής στο εκκλησιαστικό γεγονός και σώμα.
Μοιάζει αίνιγμα αυτή η παρακμή: γιατί οι πιο πολύτιμες παρακαταθήκες να γίνονται τόσο εύκολα αναλώσιμες από την ιδιοτέλεια ή και την πανουργία; Ίσως επειδή μόνο έτσι μπορούν να διασωθούν από την ειδωλοποίηση, τον αυταρχισμό, την οίηση του φαρισαϊσμού και την αναλγησία των επιτυχημένων. Η Εκκλησία είναι μια ιστορική αποτυχία που αναχαιτίζει την ωραιοποιημένη «αποτελεσματικότητα» κάθε οιηματικής αγερωχίας.
Ένα βρέφος που κλαυθμηρίζει στη φάτνη των αλόγων είναι η πρόκληση της διαφοράς: του Θεού από τον άνθρωπο, του μεγαλείου από την εξουσιαστική ισχύ, της διακονίας από την επιβολή. Σωτηριώδες «σημείον».
9