Δες το αλλιώς… ΑΡΘΡΑ Στέλιος Τσιφτσής / thecommonsense

Πώς το αίτημα για ανοιχτά σύνορα αποτελεί μια αφελή προσέγγιση του μεταναστευτικού και γιατί θα οδηγήσει σε νέα ναυάγιο. … Μια εβδομάδα περίπου μετά το πολύνεκρο ναυάγιο νότια της Πύλου, στο οποίο έχασαν με τραγικό και αποτρόπαιο τρόπο τη ζωή τους εκατοντάδες άνθρωποι οι οποίοι προσπάθησαν να εισέλθουν στην Ευρώπη, ένα νέο περιστατικό καταγράφεται – ευτυχώς χωρίς την τραγική κατάληξη που είχε το προηγούμενο. Αυτή τη φορά στα ελληνοτουρκικά σύνορα του Έβρου. Σχεδόν 150 άνθρωποι εγκλωβισμένοι σε νησίδα στον ποταμό Έβρο. Θαρρώ πως δεν εκπλήσσει κανέναν. Μάλλον αναμενόμενο. Και φυσικά θα υπάρξουν κι άλλα τέτοια περιστατικά. Το μέγεθος και η κατεύθυνση των μεταναστευτικών ροών εξαρτάται από μία σειρά από παράγοντες. Οι πρώτοι που έρχονται στο μυαλό είναι οι πόλεμοι, μεταξύ κρατών αλλά και εμφύλιοι, καθώς και διάφορες περιφερειακές συρράξεις. Δεν είναι όμως οι μοναδικοί παράγοντες: οι δημογραφικές τάσεις, οι κοινωνικό – οικονομικές εξελίξεις όπως φτώχια και πάσης φύσεως διακρίσεις, καθώς και περιβαλλοντικοί λόγοι αλλά και η κλιματική αλλαγή, αποτελούν παράγοντες – κλειδιά που προσδιορίζουν το μέγεθος των μεταναστευτικών ροών, αλλά και την κατεύθυνση που αυτές ακολουθούν. Σχετικά με το τελευταίο χαρακτηριστικό, την κατεύθυνση, θα πρέπει να προστεθεί η ολοένα και μεγαλύτερη επίδραση που ασκούν τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και ο τεράστιος όγκος πληροφοριών που είναι διαθέσιμος μέσω του διαδικτύου σε κάθε γωνιά του πλανήτη: και στο τελευταίο κατσικοχώρι του Ινδοκαύκασου, στα ορεινά του Αφγανιστάν ένα κορίτσι μπορεί να δει και να διαβάσει τί σημαίνει ελεύθερη και ισότιμη ζωή στην Ευρώπη, ένα αγόρι στη Νιγηρία μπορεί να δει πως είναι να ζεις σαν παιδί και όχι σαν μαχητής της Μπόκο Χαράμ, αλλά και ένας Ταλιμπάν πόσο διεφθαρμένος στα μάτια του Αλλάχ είναι ο έκφυλος δυτικός πολιτισμός – και ίσως πρέπει να τιμωρηθεί για αυτό. Οι αξίες και οι προσδοκίες αποτελούν άλλον έναν ισχυρό παράγοντα μετακίνησης από ένα μέρος σε άλλο, εκτός της βίας και του πολέμου. Το ίδιο και η μισαλλοδοξία, αλλά και το ιερό θρησκευτικό καθήκον. Βέβαια οι πόλεμοι, κάθε είδους, κατατάσσονται στην πρώτη θέση των παραγόντων που προκαλούν τις μεταναστευτικές ροές. Το 1990, η εισβολή του Ιράκ στο Κουβέιτ, άνοιξε τον ασκό του Αιόλου στην Μέση Ανατολή. Έκτοτε, μια σειρά από πολέμους με κυρίαρχο χαρακτηριστικό την ενεργό συμμετοχή των δυτικών κρατών, με διόλου αθώα κίνητρα παρά τη ρητορική τους, έχει οδηγήσει, άμεσα ή έμμεσα, σε τετραπλασιασμό των εκτοπισμένων πληθυσμών, από 21 εκατομμύρια το 1993 σε 83 εκατομμύρια το 2021. Εάν προσθέσετε και τις εκτοπίσεις στο εσωτερικών χωρών, οι οποίες για την ίδια περίοδο αυξήθηκαν από 4 εκατομμύρια σε 48, ο αριθμός ανέρχεται σε 130 περίπου εκατομμύρια. Εντάξει, θα μου πει κανείς, στάλα στον ωκεανό των 8 δισεκατομμυρίων του συνολικού παγκόσμιου πληθυσμού σήμερα. Για μετακίνησε βίαια όλο των πληθυσμό της Ιαπωνίας ή της Ρωσίας, θα απαντήσω εγώ, και κάνε το εικόνα. Πρόσθεσε τώρα και 150 εκατομμύρια νόμιμους μετανάστες και το σύνολο αυξάνεται σε 280 εκατομμύρια. Παιδιά, οι μεταναστευτικές ροές αυξάνονται με ρυθμό μεγαλύτερο από αυτόν της αύξησης του παγκόσμιου πληθυσμού. That’s a fact, που λένε και στα καφενεία. Η επόμενη σκέψη μου, γράφοντας αυτό το κείμενο, ήταν η καταγραφή των χωρών του πλανήτη, από τις οποίες προέρχονται, κατά κύριο λόγο οι πληθυσμιακές εκτοπίσεις. Ο κατάλογος είναι μεγάλος: Αίγυπτος, Αιθιοπία, Ακτή Ελεφαντοστού, Αλγερία, Αφγανιστάν, Βενεζουέλα, Γκάνα, Ερυθραία, Ιράκ, Κολομβία, Κούβα, Λίβανος, Λιβύη, Μάλι, Μαρόκο, Μεξικό, Μπαγκλαντές, Μπενίν, Μπουρκίνα Φάσο, Νίγηρας, Νιγηρία, Ουκρανία, Σουδάν, Συρία, Τσαντ, Τυνησία. Ανοίξτε ένα χάρτη στο πάτωμα και βάλτε πάνω πιόνια. Σε ένα χαρτί δίπλα σας, σημειώστε τα κοινά χαρακτηριστικά των χωρών αυτών. Εν συνεχεία δείτε, προς τα που κινούνται οι πληθυσμοί αυτοί, που θέλουνε να πάνε: Βόρεια Αμερική, Κεντρική και Βόρεια Ευρώπη, άντε και Αυστραλία. Κάντε και μια δεύτερη στήλη στο χαρτί σας, με τα χαρακτηριστικά των κρατών προορισμών. Θα διαπιστώσετε ότι η κάθε μία από τις δύο στήλες διαθέτει μία ομοιογένεια. Οι άνθρωποι απεχθάνονται τη βία, τη φτώχεια και την καταπίεση. Θέλουν να φύγουν μακριά από αυτές τις καταστάσεις και να βρουν πλούτο, ειρήνη και ευημερία. Με λίγα λόγια, θέλουν να φύγουν από τις χώρες της πρώτης λίστας και να πάνε σε αυτές της δεύτερης. Πόσο εφικτό είναι αυτό; Η απάντηση ποικίλει ανάλογα με τον ερωτώμενο. Επειδή όμως το κείμενο το γράφω εγώ, θα απαντήσω εγώ κι όσοι θέλετε διαφωνήστε. Αυτό είναι υγιές, αρκεί να γίνεται με κάποιους όρους και κάποιες προϋποθέσεις. Σε ένα φανταστικό κόσμο, θα ήταν απόλυτα εφικτό. Οι φανταστικοί κόσμοι όμως είναι ουτοπίες. Η πραγματικότητα έχει μια κακή συνήθεια: δεν είναι ποτέ ιδεατή. Στον πραγματικό κόσμο, υπάρχουν περιορισμοί. Τέτοιες μαζικές μετακινήσεις δεν είναι εφικτές για μια σειρά από λόγους, που έχουν να κάνουν αφενός με περιορισμένους πόρους και αφετέρου με την αλλαγή ισορροπιών και συνθηκών που το μόνο που θα μπορούσαν να επιτύχουν είναι μια βίαιη σύγκλιση των χωρών της πρώτης λίστας με αυτές της δεύτερης, όχι όμως αναβαθμίζοντας το φτωχές χώρες, αλλά υποβαθμίζοντας τις πλούσιες. Είναι δύσκολη, χρονοβόρα, κοστοβόρα και αμφιβόλου αποτελεσματικότητας η προσπάθεια ενσωμάτωσης τόσο μεγάλου αριθμού ανθρώπων διαφορετικών κουλτουρών, γλωσσών, θρησκειών, κοινωνικών πεποιθήσεων και αξιακών συστημάτων σε τόσο σύντομο χρονικό διάστημα. Και δεν υπάρχει δεύτερη ευκαιρία. Βλέπετε, δεν πρόκειται για ένα in vitro πείραμα, αλλά μια εξελισσόμενη πραγματικότητα. Είμαι βέβαιος, ότι αυτή σε αυτό το σημείο έχω ήδη χαρακτηριστεί δυσμενώς από αρκετούς και υβριστεί από άλλους. Στην εποχή της πολιτικής ορθότητας, ό,τι δεν συμφωνεί και συνάδει με μια ψευδεπίφαση σεβασμού θεμελιωδών ανθρωπίνων δικαιωμάτων – πανάθεμα κι αν οι περισσότεροι αντιλαμβάνονται ποια είναι αυτά, αλλά ακόμη περισσότερο πόσο επικίνδυνη είναι η αφοριστική και αδιάλλακτη στάση τους – είναι καταδικαστέα. Αλλά σε πείσμα αυτών, εγώ παραμένω σταθερός στις αντιλήψεις μου, μέχρι να πειστώ περί του αντιθέτου. Εάν ο δυτικός, ανεπτυγμένος κόσμος θέλει συμβάλλει στη λύση του προβλήματος θα πρέπει να επιστρέψει στις ιστορικές του ρίζες και αξίες. Η Συνθήκη της Βεστφαλίας του 1648 του τερμάτισε οριστικά τον τριακονταετή πόλεμο αποτελεί ένα καλό ιστορικό παράδειγμα ενός διεθνούς συστήματος αμοιβαίου σεβασμού και επωφελών υποχωρήσεων για την επίτευξη ισορροπίας. Σαφώς απαιτεί υποχωρήσεις εκατέρωθεν και σεβασμό θεμελιωδών αξίων όπως το δικαίωμα της αυτοδιάθεσης, της κυριαρχίας ενός κράτους, χωρίς παρέμβαση τρίτων στα εσωτερικά του ζητήματα, της αξιοποίησης του εθνικού του πλούτου προς όφελος των πολιτών του. Εύλογα θα ρωτήσει κάποιος “Αυτό δεν είναι ουτοπικό;”. Αντιθέτως, είναι μια ρεαλιστική προσέγγιση και μάλλον αποτελεί μονόδρομο εάν επιθυμούμε μια βιώσιμη λύση σε ένα συνεχές και εντεινόμενο πρόβλημα. Στο παρελθόν, οι κρίσεις ήταν αυτές που οδήγησαν στην ανάγκη δημιουργίας θεσμών και μηχανισμών, ακριβώς για να αποτραπεί το ενδεχόμενο επανάληψης τέτοιων κρίσεων. Και αν η λειτουργία αυτών των θεσμών δεν εκφυλίζονταν, δίνοντας χώρο σε μονομερείς ενέργειες, ο τετραπλασιασμός των μεταναστευτικών ροών πιθανόν θα είχε αποσοβηθεί. Αυτή η πρακτική, του διεθνούς συντονισμού και της εφαρμογής διεθνών κανόνων για τη βελτίωση των συνθηκών στις χώρες προέλευσης, με ταυτόχρονες αμοιβαίες. είναι η μόνη λύση. Και μπορεί να είναι μια win – win situation. Αντί να ζητάμε από τις δυτικές κυβερνήσεις να λογοδοτήσουν για τις λίγο ή πολύ αποτυχημένες πολιτικές διαχείρισης του μεταναστευτικού, πρέπει να τους ζητήσουμε να λογοδοτήσουν για την εξωτερική τους πολιτική, την παρέμβαση στο εσωτερικό χωρών του αναπτυσσόμενου κόσμου, την εκμετάλλευση του πλούτου και των πληθυσμών τους. Δυστυχώς, η λύση στο πρόβλημα αργεί καθώς απαιτεί εμπλοκή πολλών και από την άλλη οι παράγοντες που προκαλούν τα φαινόμενα μετανάστευσης εντείνονται. Η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει αναπτύξει μια σειρά δράσεων, πολλές εκ των οποίων όμως βασίζονται σε διμερείς συμφωνίες, τουλάχιστον όσον αφορά την συνεργασία με τις χώρες προέλευσης, αλλά και διέλευσης για την παροχή βοήθειας προκειμένου να ενισχύσουν την ικανότητα διαχείρισης τόσο της μετανάστευσης, όσο και των συνόρων τους. Υπάρχει όμως μια σειρά από ζητήματα που θέτουν εν αμφιβόλω το όλο εγχείρημα. Η ΕΕ αδυνατεί, όπως και σε άλλες περιπτώσεις να υιοθετήσει μια κοινά αποδεκτή μεταναστευτική πολιτική, αλλά και μια κοινή πολιτική προστασίας των συνόρων της. Δεν μπορεί για παράδειγμα τα σύνορα της Ελλάδος να είναι εξωτερικά σύνορα της Ευρώπης όταν μιλάμε για παράνομη είσοδο μεταναστών, αλλά να είναι εθνικά σύνορα όταν υπάρχουν διενέξεις με την Τουρκία. Επιπλέον, οι πολιτικές επιστροφής και επανεισδοχής όσον δεν εξασφαλίζουν άσυλο ή άδεια παραμονής και εργασίας στην Ευρώπη αποδεικνύεται από την αναποτελεσματικότητα τους ένα βαρέλι χωρίς πάτο όπου ρίχνονται τεράστια ποσά από τον ευρωπαϊκό προϋπολογισμό. Είναι ιστορικό γεγονός, και επαναλαμβάνεται: οι δημοκρατικές χώρες, δεδομένου ότι το μεταναστευτικό αξιολογείται υψηλά στον εσωτερικό πολιτικό διάλογο, έχουν αποτελέσει επανειλημμένα αντικείμενα εκβιασμού για την άντληση κεφαλαίων, προκειμένου να συγκρατηθούν οι μεταναστευτικές ροές. Ενδεικτική είναι η ρητορική του Τούρκου Προέδρου και οι συνεχείς απειλές ότι θα “ανοίξει τις πύλες της χώρας του” για να περάσουν παράνομα στην Ευρώπη μετανάστες. Οι εκβιασμοί δεν μπορούν και δεν πρέπει να γίνουν δεκτοί. Και δεν αναφέρομαι μόνο στους εκβιασμούς των χωρών προέλευσης ή διέλευσης μεταναστών και προσφύγων. Κάποια στιγμή θα πρέπει να διερευνηθεί και η εκβιαστική στάση των διαφόρων ΜΚΟ. Αλήθεια, αυτές σε ποιόν λογοδοτούν; Για ποιο λόγο υποκαθιστούν κρατικούς μηχανισμούς και διεθνείς θεσμούς; Επιχορηγούνται με εκατοντάδες εκατομμύρια – αλήθεια από ποιους; – , δεν φορολογούνται επειδή είναι ΜΚΟ, τα πρωτοκλασάτα εκτελεστικά στελέχη τους έχουν βαρβάτες απολαβές (αφορολόγητες κι αυτές και σε μεγάλο ποσοστό), μας κουνούν επιδεικτικά το δάκτυλο, αλλά σε ποιον λογοδοτούν; Εκδίδουν disclosure reports; Οικονομικές καταστάσεις; Εκθέσεις πεπραγμένων χρηστής διαχείρισης των πόρων τους; Ζητάμε από τις πετρελαϊκές εταιρείες για παράδειγμα να συμμορφωθούν με πρότυπα βιώσιμης ανάπτυξης και να είναι κοινωνικά υπεύθυνες και καλά κάνουμε. Οι ΜΚΟ με ποια πρότυπα συμμορφώνονται; Απλά, αναρωτιέμαι. Εσείς; Στο όνομα του ανθρωπισμού έχουν διαπραχθεί ορισμένα από τα πλέον ειδεχθή εγκλήματα. Δεν μπορώ παρά να θεωρήσω και αυτό το φαινόμενο, άλλο ένα τέτοιο έγκλημα. Ενώ θα πρέπει να βρεθούν λύσεις για να σταματήσουν αυτές οι ροές, υπάρχουν άνθρωποι που με το λόγο τους, τη στάση τους και τις πράξεις τους ωθούν όλο και περισσότερους απελπισμένους ανθρώπους στον εκπατρισμό και με ψεύτικες υποσχέσεις του ανεβάζουν σε σαπιοκάραβα ή τους ρίχνουν σε ποτάμια με ορμητικά νερά. Κάποιοι πλουτίζουν σε βάρους τους και κάποιοι αφελείς συμβάλλουν στην απρόσκοπτη συνέχιση αυτής της τόσο επιτυχημένης μπίζνας.